แผน ( Plan ) และบทบาทของ นักวางแผน

         การวางแผน การกำหนดโครงสร้าง การบริหารจัดการ องค์กร ทั้งระดับ จุลภาค และ มหภาค เป็นหัวใจหลักของนักรัฐศาสตร์ และผู้ที่สนใจจะศึกษาทางด้านรัฐศาสตร์ต้องเข้าใจและเรียนรู้

แผน ( Plan ) หมายถึง วิธีการกระทำที่กำหนดไว้ล่วงหน้า

•     แผนงาน ( Program)  หมายถึงกลุ่มของโครงการ หลายๆโครงการที่เกี่ยวข้องกัน

•   โครงการ ( Project)   หมายถึงกลุ่มของกิจกรรมที่สัมพันธ์กัน โดยมีกำหนดเวลาเริ่มต้น  และ สิ้นสุด

                               กระบวนการวางแผนต้องประกอบด้วย

1.  เก็บวิเคราะห์ข้อมูลเพื่อกำหนดปัญหา
2. กำหนดนิยามและรายละเอียดเกี่ยวกับปัญหา
3. กำหนดทางเลือกในการแก้ปัญหา
4. ประเมินทางเลือกในการแก้ปัญหา
5. การเขียนแผนงาน
6. การขออนุมัติแผนงาน
7. การเขียนโครงการ
8. การขออนุมัติโครงการ

การเขียนโครงการ ( Project ) มีขั้นตอนและหัวข้อดังต่อไปนี้ 

1. ต้องมีหลัการและเหตุผล
2. ต้องมีวัตถุประสงค์
3. ต้องมีเป้าหมาย
4. ต้องมีวิธีการดำเนินงาน
5. ต้องมีระยะเวลาในการดำเนินงาน
6. ต้องมีหรือแสดงตัวเลขงบประมาณที่จะใช้อย่างชัดเจน
7. ต้องมีผู้รับผิดชอบโครงการ

ประเภทของการวางแผน จำแนกได้ 3 หัวข้อหลัก 

1. จำแนกตามระบบเศรษฐกิจการเมือง แบ่งย่อยได้ดังนี้

•  การวางแผนแบบสั่งการ ( Directive Planning ) เป็นการวางแผนที่รัฐบาลเป็นผู้กำหนด และควบคุมการผลิต การบริโภค และการใช้ทรัพยากร  ( วิธีการนี้ต้นแบบมาจากรัสเซีย )
• การวางแผนแบบชี้นำ (Indicative planning) เป็นการวางแผนที่รัฐบาลวางกรอบทิศทางการพัฒนา เพื่อชักนำให้เอกชนหรือกลุ่มผลประโยชน์ต่างๆดำเนินการ แบบนี้มาจากฝรั่งเศส

2. จำแนกตามหน้าที่

• วางแผนส่วนรวม หรือมหภาค Macro planning  เป็นการวางแผนโดยรวมทั้งประเทศเพื่อกำหนดจุดมุ่งหมายของการพัฒนา เช่น แผนพัฒนาเศรษฐกิจเป็นต้น
• วางแผนรายสาขา Sectorial planning  เป็นการวางแผนเพื่อกำหนดจุดประสงค์เป้าหมาย นโยบาย แนวทาง เช่น แผนพัฒนาการศึกษา การวางแผนประชากร สิ่งแวดล้อมเป็นต้น

• การวางแผนโครงการ Project planning เป็นการวางแผนในระดับจุลภาค Micro planning เป็นการวางแผนโครงการแต่ละสาขาของการพัฒนาในแต่ละพื้นที่ เช่น จังหวัด อำเภอ ตำบล หมู่บ้าน

3. จำแนกตามระยะเวลา

• วางแผนระยะยาว Long Term planning เป็นการประเมินแนวโน้มการพัฒนาระยะยาวของประเทศ

• แผนระยะกลาง Intermidiate rang planning , มีระยะเวลาประมาณ 3-7 ปีโดยระบุจุดมุ่งหมายนโยบาย ทรัพยากร แนวทางพัฒนาต่างๆ

• การวางแผนหมุนเวียน Rolling planning เป็นการวางแผนระยะปานกลางอีกรูปแบบหนึ่งที่จัดขึ้นทุกสิ้นปี หรือ มักจะเรียกแผนนี้ว่าแผนทบทวน  คือเป็นการทบทวนแผนต่างๆที่ได้ปฏิบัติมาแล้ว

• แผนประจำปี เป็นการวางแผนเชิงปฏิบัติการ หรือเชิงควบคุม

             กังวาล ทองเนตร รัฐศาสตร์ การปกครอง มหาวิทยาลัยรามคำแหง